دانشمندان در چین موفق شده‌اند یکی از خارق‌العاده‌ترین مرزهای زیست‌شناسی را پشت سر بگذارند: تولد نخستین موش زنده با دو پدر زیستی. این پدیده که در علم با نام آندروژنز (Androgenesis) شناخته می‌شود، برای نخستین بار توانسته فرزندان سالمی را به دنیا بیاورد.
چگونه دو اسپرم بدون تخمک موش زاییدند؟
پژوهشگر یانچانگ وی (Yanchang Wei) و تیمش در دانشگاه شانگهای جیاو تونگ (Shanghai Jiao Tong University) با ترکیب دو اسپرم و وارد کردن آن‌ها به تخمکی بدون هسته موفق شدند یک جنین زنده بسازند. اما کلید موفقیت، در فناوری ویرایش اپی‌ژنومی (Epigenome Editing) بود.
در این روش، به‌جای تغییر مستقیم DNA، دانشمندان سیگنال‌های شیمیایی ژن‌ها را تغییر می‌دهند تا برخی ژن‌ها فعال یا غیرفعال شوند. با استفاده از پروتئین‌های اصلاح‌شده کریسپر (CRISPR)، تیم پژوهشی توانست ژن‌هایی را که در حالت طبیعی فقط در تخمک‌ها فعال می‌شوند، در اسپرم‌ها روشن کند.
از بیش از ۲۰۰ جنین، تنها دو موش تا بلوغ زنده ماندند. اما شگفتی در آن بود که این دو موش توانستند خودشان نیز تولیدمثل طبیعی و سالم داشته باشند.
چرا این دستاورد مهم است؟
پستانداران به‌طور طبیعی برای زنده ماندن به دو مجموعه ژن (یکی از مادر و یکی از پدر) نیاز دارند. حذف ژن‌های مادری معمولاً باعث مرگ جنین می‌شود. اما این پژوهش نشان داد که با اصلاح اپی‌ژنتیکی، می‌توان این مانع را دور زد.
این کشف می‌تواند در آینده برای بازسازی گونه‌های در خطر انقراض یا حتی ایجاد روش‌های نوین باروری انسان مورد استفاده قرار گیرد، هرچند خطرات و ملاحظات اخلاقی آن بسیار بالاست.
دو مسیر برای تولیدمثل بدون جفت
در کنار آندروژنز، پدیده‌ی پارتنوژنز (Parthenogenesis) یا «تولیدمثل بدون نر» نیز وجود دارد. در سال ۲۰۰۴، دانشمندان ژاپنی نخستین موش حاصل از دو مادر را به دنیا آوردند که «کاگویا» نام گرفت. اما آندروژنز —تولید موجود زنده تنها از دو پدر— تا پیش از این غیرممکن تلقی می‌شد.
گامی به‌سوی آینده‌ای ناشناخته
اگرچه احتمال اجرای این فرآیند در انسان‌ها هنوز دور از دسترس است، اما این دستاورد مرزهای تصور درباره‌ی تولیدمثل را جابه‌جا کرده است. شاید روزی علم بتواند حتی در غیاب تخمک یا اسپرم یکی از والدین، جان تازه‌ای بیافریند.
